Αυτό το άρθρο υποστηρίχθηκε από το IN SITU. Κείμενα: Lara Ewuraesi Bodger – Οι εικόνες παρέχονται από το IN SITU
Τι είναι η καλλιτεχνική κινητικότητα
Η καλλιτεχνική κινητικότητα, η διασυνοριακή μετακίνηση καλλιτεχνών για δημιουργία, δικτύωση και συνεργασία είναι ένα κρίσιμο στοιχείο του παγκόσμιου καλλιτεχνικού τοπίου. Η κινητικότητα είναι εγγενώς συνδεδεμένη με την καλλιτεχνική συνεργασία, καθώς η έκθεση σε νέους πολιτισμούς ενθαρρύνει τις δημιουργικές ανταλλαγές και τις ευκαιρίες για τους καλλιτέχνες να συνεργαστούν. Ωστόσο, όπως σημειώνει η Marie Le Sourd, Γενική Γραμματέας του On The Move, ενός κόμβου πόρων για την πολιτιστική κινητικότητα:
«Για κάποιους, η κινητικότητα είναι επιλογή και πολυτέλεια. για άλλους, είναι οικονομική ή πολιτική αναγκαιότητα. Για πολλούς άλλους δεν είναι μια ρεαλιστική επιλογή ή μπορεί να προσπελαστεί μόνο μετά από πρόσκληση ενός «δυτικού» συνεργάτη. Εν τω μεταξύ, η κινητικότητα αναδιαμορφώνεται από τις δίδυμες πιέσεις της περιβαλλοντικής και της πολιτικής αναταραχής…»
Αυτές οι ανατροπές μιλούν για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι καλλιτέχνες στην πρόσβαση στη διεθνή κινητικότητα. Ωστόσο, ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που λείπει από τη συζήτηση είναι ο ρόλος που διαδραματίζει η ευρωπαϊκή πολιτιστική πολιτική στην αντιμετώπιση και διαμόρφωση αυτών των ζητημάτων.
Ο αντίκτυπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην καλλιτεχνική κινητικότητα
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει λάβει προληπτική στάση για την υποστήριξη της καλλιτεχνικής κινητικότητας, με αποτέλεσμα η πολιτιστική κινητικότητα της ευρωπαϊκής ηπείρου να διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τις πολιτικές της. Με την ελεύθερη κυκλοφορία που κατοχυρώνεται στη Συνθήκη του Μάαστριχτ, η ΕΕ είναι ένας σημαντικός διευκολυντής των τεχνών μέσω του σχεδιασμού της. Πρωτοβουλίες όπως το πρόγραμμα Creative Europe της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρέχουν ουσιαστική χρηματοδότηση και πόρους σε καλλιτέχνες και πρόσβαση σε πολιτιστικά δίκτυα σε όλη την ήπειρο. Το Creative Europe όχι μόνο προσφέρει επιχορηγήσεις, αλλά επίσης προωθεί την τεχνογνωσία, δημιουργεί ευκαιρίες για ανταλλαγές και δημιουργεί υλικοτεχνική υποστήριξη μέσω διαφόρων έργων και δικτύων, συμβάλλοντας στην άμβλυνση ορισμένων από τα εμπόδια στην κινητικότητα. Το πρόγραμμα επεκτείνει επίσης την υποστήριξή του σε χώρες εκτός ΕΕ με δεσμούς με τον θεσμό, όπως η Νορβηγία και το Κοσσυφοπέδιο.
Η ΕΕ υποστηρίζει επίσης δίκτυα και έργα που επιδιώκουν να εξισώσουν τους όρους ανταγωνισμού, όπως το IN SITU, η ευρωπαϊκή πλατφόρμα αφιερωμένη στην καλλιτεχνική δημιουργία στον δημόσιο χώρο.
Αυτό το δίκτυο διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη σύνδεση καλλιτεχνών και προγραμματιστών σε όλη την Ευρώπη και περιλαμβάνει καλλιτέχνες εκτός ΕΕ, επιτρέποντάς τους να συνεργάζονται παρά τα γεωγραφικά, πολιτικά και οικονομικά εμπόδια που μπορεί να αντιμετωπίσουν. Τέτοιες συνεργασίες έχουν κεντρική θέση στην καλλιτεχνική πρακτική πολλών Ευρωπαίων καλλιτεχνών, συμπεριλαμβανομένου του Eléctrico 28, ενός τμήματος του δικτύου IN SITU, και μιας συλλογικότητας καλλιτεχνών από την Αυστρία και την Καταλονία που δημιουργούν έργα σε δημόσιους χώρους σε όλη την ήπειρο. Ένα από τα έργα τους, το The Frame, περιγράφεται ως μια «προσπάθεια αποτύπωσης της καθημερινής ζωής που περνάει» και λαμβάνει χώρα στους δρόμους της Ευρώπης, εμπλέκοντας τους πεζούς να συνδημιουργήσουν το έργο με τους καλλιτέχνες. Η ικανότητα εργασίας πέρα από τα σύνορα της ΕΕ αποτελεί θεμελιώδες και εγγενές μέρος της πρακτικής της συλλογικής, καθώς χωρίς τέτοιες ελευθερίες, η εργασία τους θα ήταν σημαντικά περιορισμένη.
Κοσσυφοπέδιο: πιθανή υποψήφια ένταξη στην ΕΕ
Το Κοσσυφοπέδιο παρουσιάζει μια μοναδική περίπτωση καλλιτεχνικής κινητικότητας εντός της Ευρώπης, ως χώρα υποψήφια ένταξης στην ΕΕ, πράγμα που σημαίνει ότι η χώρα εργάζεται επί του παρόντος για την υιοθέτηση νόμων και προτύπων της ΕΕ στο πλαίσιο μιας ειδικής διαδικασίας για τα έθνη των Δυτικών Βαλκανίων. Αυτό οδήγησε στην πρόσφατη χαλάρωση των κανόνων έκδοσης βίζας – από την 1η Ιανουαρίου 2024, οι κάτοχοι διαβατηρίων του Κοσσυφοπεδίου μπορούν να ταξιδεύουν στην ΕΕ για έως και 90 ημέρες χωρίς βίζα, μια σημαντική βελτίωση για τους καλλιτέχνες που παρακολουθούν φεστιβάλ σε όλη την Ευρώπη. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Florent Mehmeti από το Oda Theatre στην Πρίστινα, τον μοναδικό ανεξάρτητο θεατρικό χώρο του Κοσσυφοπεδίου και μέλος του δικτύου IN SITU, γραφειοκρατικά εμπόδια όπως τα υψηλά τέλη τραπεζικής μεταφοράς και οι απαιτήσεις για άδεια εργασίας εξακολουθούν να περιπλέκουν τη συνεργασία με καλλιτέχνες με έδρα την ΕΕ.
Το πολιτικό καθεστώς του Κοσσυφοπεδίου αποτελεί άλλη μια συνεχιζόμενη πρόκληση, καθώς ορισμένες χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ισπανίας, δεν αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία του από τη Σερβία. Αυτή η άρνηση αναγνώρισης του Κοσσυφοπεδίου ως ανεξάρτητης χώρας περιπλέκει τις συνεργασίες μεταξύ Κοσοβάρων και Ισπανών καλλιτεχνών. Οι πολιτικοί παραλληλισμοί μεταξύ της πίεσης της Καταλονίας για ανεξαρτησία και της ιστορίας του Κοσσυφοπεδίου είναι μια σύνδεση που η ισπανική κυβέρνηση σκοπεύει να αποφύγει, καθιστώντας την καλλιτεχνική συνεργασία και την κινητικότητα μεταξύ των δύο εθνών περίπλοκη. Οι Καταλανοί καλλιτέχνες από το Eléctrico 28 καλούνται αυτήν τη στιγμή να παρευρεθούν σε ένα φεστιβάλ τεχνών στο Κοσσυφοπέδιο και προβλέπουν πιθανές επιπλοκές που θα εισέλθουν στη χώρα, αναμένοντας «κάποιες περιπέτειες στη διαδικασία τουλάχιστον» λόγω των διαβατηρίων τους. Το Eléctrico 28 τόνισε επίσης τους αγώνες που εμπλέκονται στην πλοήγηση στο τοπίο μετά το Brexit, όπου η συμμετοχή στα φεστιβάλ του Ηνωμένου Βασιλείου απαιτεί πλέον την εξασφάλιση κατάλληλων βίζας και ασφάλισης, προσθέτοντας κόστος στη δουλειά τους στη Βρετανία.
Το Κοσσυφοπέδιο αντιμετωπίζει επίσης λιγότερο εμφανή εμπόδια στην ευρωπαϊκή καλλιτεχνική σκηνή, ο Μεχμέτι σημείωσε ότι: «Είναι επίσης ένα πρόβλημα ενός μικρού πολιτισμού, που βασικά βρίσκεται στη σκιά των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών πολιτισμών, γλωσσών και αγορών».
Για να αντιμετωπιστεί αυτό, το Oda Theatre εντάχθηκε στο Great Little European Network (GLEN), που συνδέει τις μικρότερες χώρες της Ευρώπης (αυτές με πληθυσμό κάτω των 3 εκατομμυρίων). Το δίκτυο προσφέρει καθοδήγηση, εκπαίδευση και υποστήριξη στις χώρες για να προωθήσουν την πολιτιστική τους προσφορά. Περιγράφεται ως «κρίσιμη φιλία» από τον Μεχμέτι, καθώς η GLEN συνδυάζει παραγωγούς και καλλιτέχνες από διαφορετικές χώρες για να μοιραστούν τη γνώση και να βελτιώσουν τις πρακτικές τους.
Παρά τα εμπόδια, ο Μεχμέτι τόνισε επίσης τις μοναδικές ευκαιρίες που προκύπτουν από το να είσαι χώρα εκτός ΕΕ. Η ξεχωριστή κουλτούρα του Κοσσυφοπεδίου, σημειώνει, μπορεί στην πραγματικότητα να το κάνει πιο ελκυστικό για συνεργασίες, προσθέτοντας ότι «μερικές φορές είναι μια θετική πτυχή… γίνεσαι πιο σέξι όσον αφορά τις συνεργασίες και το να μπορείς να φιλοξενείς, και μερικές φορές είναι φθηνότερο να παράγεις και να δημιουργήσεις στο Κοσσυφοπέδιο».
Ενώ το Κοσσυφοπέδιο αντιμετωπίζει αξιοσημείωτα εμπόδια στην καλλιτεχνική κινητικότητα λόγω της πολιτικής του θέσης, του μικρού πολιτιστικού αποτυπώματος και της συντριπτικής γραφειοκρατίας που συνεπάγεται η στενότερη ένταξη στην ΕΕ, η χώρα επωφελείται επίσης από τη μοναδική της θέση. Με την υποστήριξη δικτύων όπως το IN SITU και το GLEN, και με την αξιοποίηση της ξεχωριστής πολιτιστικής του ταυτότητας, το Κοσσυφοπέδιο καταλαμβάνει τη θέση που του αξίζει στον ευρωπαϊκό χώρο τεχνών.
Η εμπειρία μετά το Brexit
Για τους Βρετανούς καλλιτέχνες, η απόφαση να εγκαταλείψουν την υποστηρικτική φούσκα των τεχνών της ΕΕ έχει φέρει σημαντικές προκλήσεις. Το Ηνωμένο Βασίλειο (Ηνωμένο Βασίλειο) δεν είναι πλέον επιλέξιμο για Χρηματοδότηση Δημιουργικής Ευρώπης ή άλλες καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες της ΕΕ. Ο Seth Honnor, διευθυντής του στούντιο παραγωγής Kaleider, και καλλιτέχνης του δικτύου IN SITU, τόνισε τις ουσιαστικές οικονομικές επιπτώσεις που έχει το Brexit για τη δουλειά του, κοστίζοντας 1000 λίρες περισσότερες ετησίως από ό,τι πριν η Βρετανία αποχωρήσει από την ΕΕ. Ο Kaleider περιέγραψε επίσης τον «κύκλο γραφειοκρατίας» που αντιμετώπισε προσπαθώντας να μεταφέρει τον πάγο που χρησιμοποιήθηκε στην παράστασή τους The Arch σε όλη την Ευρώπη για να πραγματοποιηθεί η παράσταση. Αναλογιζόμενος το Brexit, ο Honnor υποστήριξε: «Δεν υπάρχει καμία θετική ευκαιρία για εμάς να φύγουμε από την ΕΕ – μόνο πρόσθετο κόστος, μειωμένες ευκαιρίες και πολιτιστική αμηχανία». Παρά αυτά τα εμπόδια, ο Honnor παραμένει αφοσιωμένος στη δουλειά στην Ευρώπη, καθώς η βρετανική αγορά από μόνη της δεν μπορεί να διατηρήσει τις φιλοδοξίες του στούντιο του. Τόνισε τη σημασία του δικτύου IN SITU για να τον βοηθήσει να επιτύχει αυτόν τον στόχο:
«Το IN SITU μας βοήθησε πραγματικά να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε στην Ευρώπη… θα παραμείνουμε στο δίκτυο για όσο το δυνατόν περισσότερο».
Σχετικά με το τι θα ήθελε να αλλάξει στο σημερινό τοπίο, ζητά: «μια καλύτερη οικονομική ροή μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρώπης, καλύτερη εταιρική σχέση γνώσης και κινητικότητα που δεν επηρεάζεται από το να είσαι εκτός ΕΕ. Είμαστε πιο εξασθενημένοι από τη Νορβηγία και την Ελβετία. Έχουν πιο ανεπτυγμένες δομές (από το Ηνωμένο Βασίλειο). Η κινητικότητα είναι ένα βασικό στοιχείο για την εξάλειψη της τριβής». Οι παρατηρήσεις του Honnor υπογραμμίζουν την πιεστική ανάγκη για βελτιωμένη πρόσβαση στην Ευρώπη για καλλιτέχνες του Ηνωμένου Βασιλείου, για να συνεχιστεί η πολιτιστική ανταλλαγή που χαρακτηρίζει εδώ και καιρό τις σχέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου και της ηπειρωτικής Ευρώπης.
Τι ακολουθεί;
Τι σημαίνει λοιπόν το μέλλον της κινητικότητας και της συνεργασίας για τους Ευρωπαίους καλλιτέχνες; Αυτό διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τη χώρα και τον καλλιτέχνη που εμπλέκεται. Για τους Βρετανούς και τους Ευρωπαίους καλλιτέχνες που θέλουν να ακολουθήσουν τις ευκαιρίες που προσφέρει η κινητικότητα, το μέλλον μπορεί να αρχίσει να φαίνεται λίγο πιο φωτεινό. Η νέα κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου υπό την ηγεσία του Keir Starmer έχει δηλώσει ότι επιδιώκει να ενισχύσει τους δεσμούς με την ΕΕ. Αν και είναι πολύ νωρίς για να πούμε ποιες θα είναι οι πρακτικές συνέπειες αυτού, φαίνεται να σηματοδοτεί ένα πιο υποστηρικτικό καλλιτεχνικό περιβάλλον από την προηγούμενη κυβέρνηση των Συντηρητικών, η οποία ήταν καλά τεκμηριωμένη ότι έκανε σημαντικές περικοπές στις τέχνες. Ομοίως, για το Κοσσυφοπέδιο, οι στενότεροι δεσμοί με την ΕΕ σημαίνουν πιθανές βελτιώσεις για τους καλλιτέχνες του, με το Κοσσυφοπέδιο να πλησιάζει πρόσφατα στο να γίνει μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Τον Απρίλιο του 2024, η ΕΕ εξέφρασε επίσης τη δέσμευσή της να ενισχύσει την κινητικότητα μεταξύ του ΗΒ και της ΕΕ προτείνοντας ένα πρόγραμμα κινητικότητας των νέων. Αυτή η πρωτοβουλία, που απευθύνεται σε άτομα ηλικίας 18-30 ετών, θα διευκολύνει τις ευκαιρίες για σπουδές, εργασία και ζωή και στις δύο περιοχές. Ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο αρχικά απέρριψε την πρόταση, μια αναθεωρημένη έκδοση βρίσκεται τώρα σε ανάπτυξη, καθιστώντας αυτή την πολλά υποσχόμενη είδηση για νέους Ευρωπαίους καλλιτέχνες που ελπίζουν να έχουν πρόσβαση στις ευκαιρίες που είχαν όσοι εργάζονταν στην εποχή πριν από το Brexit.
The EU has also stepped up efforts to assist those applying for funding in the creative and cultural sectors. To simplify the often complex application process, the European Commission has introduced an interactive guide aimed at easing bureaucratic hurdles for those applying for funding. This support is especially valuable for smaller organisations, like ODA Theatre, as applying for funding can be a time-consuming challenge. One thing is clear, the support of the EU and cultural networks and projects such as IN SITU and GLEN are pivotal for helping artists overcome the challenges they face. Marie Le Sourd’s words run true, mobility is a luxury for some artists, yet the cultural impact of making mobility accessible across the continent should continue to be a priority for the sector, particularly amidst the political upheaval of our times.